آونگ پرس ، دکتر نسترن کشاورز امروز در سمپوزیوم ملی محیط زیست ایران با موضوع گزاره‌هایی برای گذر از بحران که در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی برگزار شد، اظهارکرد: در هفتاد و پنجمین سالگرد سازمان جهانی بهداشت روز جهانی بهداشت به نام «سلامت برای همه» نامگذاری شده است. محیط زیست نیز شامل این مجموعه می‌شود. انسان خود یکی از اجزای محیط زیست است. اگر بخواهیم برای همه سلامت را تامین کنیم، چاره‌ای جز اقدام همه برای سلامتی نداریم.
وی افزود: سال‌هاست از تعریف سازمان بهداشت جهانی برای سلامتی یعنی سلامت کامل جسمی، روانی، اجتماعی و نه فقط بیماری گذشته‌ایم. تعریف سلامت در قرن ۲۱ دارای طیف است همچنین یک پدیده اجتماعی است و از دهه ۱۹۵۰ برای آن مدرک داریم.
کشاورز به تعریف سلامت با توجه به علم سیستم‌های پیچیده پرداخت و گفت: از دیدگاه این علم، سلامت برآیند پیچیده تعامل عوامل متعددی است و نه فقط ارائه خدمات پزشکی بلکه شامل عوامل شناختی، اجتماعی، سیاسی، زیست‌محیطی و فناوری می‌شود که تمامی این موارد در حال تغییر هستند. به عبارتی می‌توان گفت سلامت چیز ثابت و قابل تعریفی از قبل نیست بلکه یک برآیند بسته به تعامل این عوامل است.
این عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی ادامه داد: ما باید موانع متعدد پدیده‌های بهداشتی را رفع کنیم. چندین عامل با هم عمل می‌کنند، بدین جهت ما نمی‌توانیم تنها یکی را انتخاب کنیم و انتظار داشته باشیم تا کل سیستم عمل کند. این موارد نه تنها همدیگر را تغییر می‌دهند بلکه خود نیز تغییر می‌کنند. عوامل موثر و تعیین کننده‌های سلامت شامل عوامل فردی مانند سبک زندگی، عوامل روان‌شناختی و عوامل پزشکی می‌شوند. این موارد در نهایت تنها یک چهارم سهم سلامت را به خود اختصاص می‌دهند. سه چهارم بقیه سهم محیط اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی است که خارج از حیطه عملکردی فرد هستند.
وی افزود: وقتی تنها یک چهارم عوامل موثر بر سلامت، فردی است آیا منطقی است که ما ۹۰ درصد توجه را بر بحث پزشکی و سبک زندگی متمرکز کنیم؟ بدین جهت غیرممکن است به شعار سازمان بهداشت جهانی برسیم، مگر اینکه همه در این زمینه اقدام کنیم.
کشاورز با اشاره به توصیه امسال سازمان بهداشت جهانی توضیح داد: این سازمان توصیه می‌کند که اگر می‌خواهیم برای همه مردم سلامتی را به دست آوریم، شاخصی برای موفقیت وجود دارد و آن میزان رفاه مردم و داشتن محیط سالم است. بدون محیط، هوا، خاک و آب سالم، آموزش بهداشت به مردم جایگاه و معنایی ندارد.
این عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی افزود: اقتصادهای مبتنی بر سود که آلودگی‌های محیط زیست را قاعدتا به همراه دارند را باید به سمت اقتصاد مبتنی بر انصاف و رفاه ببریم همچنین لازم است افراد را برای مشارکت‌ها توانمند کنیم.
وی درباره رابطه متقابل انسان، محیط زیست، استفاده پایدار از انرژی توضیح داد: براساس اطلاعات سازمان بهداشت جهانی تنها یک چهارم بار بیماری‌های سراسر جهان متعلق به خطرات زیست‌محیطی است. شواهد تجربی و اسناد بالادستی برای آن نیز وجود دارد.
این عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی تاکید کرد: بدون محیط حامی سلامت شامل محیط‌های فیزیکی، شیمیایی و اجتماعی، صحبت از سلامت طنز تلخ است. هوای آلوده، آب ناکافی و آلوده، طبیعت از دست رفته و در کل در وضعیت کنونی، صحبت از سلامتی شبیه بحث روشنفکری است.. سلامت انسان با سلامت محیط زیست و پایداری منابع در هم تنیده است. هیچ کس نمی‌تواند سلامت مردم را بدون درست کردن محیط زیستش تامین کند. بدین جهت همه ما بخشی از مشکل و بخشی از راه حل هستیم. در نتیجه بی‌توجهی به محیط زیست عواقب بهداشتی، اجتماعی، سیاسی، امنیتی و … را به همراه دارد.
کشاورز با اشاره به برخی ناهنجاری‌ها در سطح سیستم اظهار کرد: زمانی که استفاده از منابع مشترک برای سود شخصی است به ناهنجاری می‌رسیم. محیط زیست مصداق بارز این موضوع است. محیط زیست برای همه است اما تنها یک نفر از آن استفاده می‌کند و سود می‌برد و این ناهنجاری باعث تخریب محیط زیست می‌شود. اگر همه یک چیز را برای خود به تنهایی بخواهند هیچ کس به آن نمی‌رسد و نتیجه جمعی نادرستی دارد.
وی با تاکید بر اینکه توصیه و تنها راه چاره در هماهنگی است، افزود: همه با هم باید برای رسیدن به محیط زیست سالم تلاش کنیم و آن را بخواهیم.
این عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه متهم اصلی همه ما هستیم، تصریح کرد: سهم برخی از افراد بیشتر است اما هر کس در جای خود برای رسیدن منفعت شخصی خود سهمی از وضعیت کنونی را دارد.
کشاورز با اشاره به اینکه براساس اطلاعات سازمان بهداشت جهانی ۱۳ میلیون نفر در سال به علت آلودگی‌های محیطی از بین می‌روند، گفت: منشور اتاوا برای بهبود سطح سلامت جامعه به پنج استراتژی اصلی اشاره می‌کند. اولین مورد قانون است؛ قانونی که وجود داشته باشد و خوب اجرا شود. سپس ایجاد محیط‌های حمایت‌کننده از سلامت، اقدام اجتماعی، فرهنگ‌سازی و آموزش و خدمات پزشکی است. ما دقیقا برعکس این موارد عمل می‌کنیم و ابتدا و در سطح زیاد با خدمات پزشکی وارد بحث سلامت می‌شویم.
در ادامه این نشیت غلامرضا شقاقی – رئیس گروه بهداشت آب و فاضلاب وزارت بهداشت – اظهار کرد: بحث مواد و ایمنی شیمیایی از مواردی است که سلامت انسان را تهدید می‌کند. در سال ۲۰۱۶ بیش از ۱.۶ درصد مرگ و میرها از طریق مواجهه با مواد شیمیایی بود و یک میلیون مرگ در اثر این موضوع رقم خورد.
وی افزود: مواجهه مستقیم با آلاینده‌ها، تغییر اقلیم و افزایش گاز گلخانه‌ای، تاسیسات خدمات آب و فاضلاب، منابع آب محدود، آلودگی خاک، اکوسیستم و اشعه ماورابنفش از جمله مواردی بودند که در سطح جهانی مشکل ساز شدند.
شقاقی ادامه داد: اکنون ما مشکل شدیدی در بحث کمی و کیفی آب داریم اما در واقع وقتی آب وجود ندارد نمی‌توان در مورد کیفیت آن صحبت کرد. در گذشته تنها بحث دسترسی به آب مطرح بود اما اکنون شاخص آب سالم و کافی مطرح است.
رئیس گروه بهداشت آب و فاضلاب وزارت بهداشت درباره راهکارها در بحث پیشگیری و مقابله با آلودگی آب‌ها اظهار کرد: بازچرخانی و استفاده مجدد آب باید در اولویت باشد اما به دلیل عدم تکامل سیستم فاضلاب در این زمینه مشکل داریم. شبکه جمع‌آوری فاضلاب با میزان تصفیه همخوانی ندارد، به‌طوری که به عنوان نمونه ۶۰ درصد از فاضلاب جمع‌آوری می‌شود و۴۰ درصد آن تصفیه و مابقی در رودخانه‌ها بایپس می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: در ایران متولی برای شبکه تصفیه وجود ندارد و ما نیاز به رهنمون‌های سازمان جهانی بهداشت داریم. سازمان بهداشت جهانی، برنامه ایمنی آب از حوضه آبریز تا مصرف را که جنبه پیشگیرانه داردرا آغاز کرده است و ما نیز باید به دنبال این برنامه باشیم.
شقاقی در پایان گفت: در خصوص آب و فاضلاب مصوبه، آیین‌نامه و قانون زیاد داریم اما متاسفانه کسی به آنها توجه نمی‌کند.
