سیده مریم ترابی، آونگ پرس/ رادیو، از زمانی که نخستین بار در آغاز قرن بیستم امواجش بر فراز آسمان‌ها جاری شد، تنها یک ابزار تکنولوژیک نبود؛ صدایی بود که مرزها را درنوردید، دولت‌ها را به چالش کشید، ملت‌ها را گرد هم آورد، و در بزنگاه‌هایی چون جنگ جهانی، جنگ سرد و انقلاب‌های مردمی، نقش اول روایت‌گری را ایفا کرد.
اختراع رادیو به‌دست گوگلیلمو مارکونی در اواخر قرن نوزدهم، نقطه آغاز عصری بود که در آن، صدا بدون نیاز به تصویر یا تماس فیزیکی، می‌توانست فاصله‌ها را بی‌اثر کند. اما آنچه رادیو را از یک ابزار فنی به یک رسانه‌ی جهانی بدل کرد، ورودش به خانه‌ها، جبهه‌ها و ذهن‌ها بود.
رادیو؛ رسانه‌ای گرم یا سرد؟
بر اساس نظریه رسانه‌ای مارشال مک‌لوهان، رادیو در زمره «رسانه‌های گرم» (Hot Media) قرار می‌گیرد؛ رسانه‌هایی با اطلاعات پرجزئیات که مخاطب را به مشارکت ذهنی کمتری وامی‌دارند. رادیو با صدای پرشور گویندگان، نغمه‌ها، گفت‌وگوها و اخبار، شنونده را منفعلانه در دل یک روایت صوتی غرق می‌کند. برعکس تلویزیون یا رسانه‌های سردی چون اینترنت، رادیو مخاطب را بیش از آنکه به تفکر وادارد، به احساس و واکنش می‌کشاند.
ابزار جنگ، ابزار صلح
در جنگ جهانی دوم، رادیو به ابزار کلیدی پروپاگاندا بدل شد. هیتلر در آلمان با استفاده از رادیوهای ارزان‌قیمت موسوم به Volksempfänger، پیام‌های ناسیونال‌سوسیالیستی خود را به اقشار مختلف جامعه رساند. در سوی دیگر، بی‌بی‌سی و رادیو مسکو، صدای مقاومت، هشدار و امید بودند. در جبهه‌ها، رادیو ابزاری برای فرماندهی، روحیه‌بخشی و ضدتبلیغ بود.
صدای جنگ سرد
در دوران جنگ سرد، رادیو به ابزار اصلی رقابت‌های ایدئولوژیک میان دو بلوک شرق و غرب تبدیل شد. هر طرف از رادیو به عنوان ابزاری قدرتمند برای گسترش نفوذ فرهنگی، تبلیغ سیاست‌های خود و مقابله با رقیب استفاده می‌کرد. در این دوران، امواج رادیویی نه تنها به انتقال اخبار می‌پرداختند، بلکه در قالب برنامه‌های تبلیغاتی و پروپاگاندا، تلاش می‌کردند به ذهن‌ها و قلب‌های مردم نفوذ کنند.
رادیو در این دوره تبدیل به یکی از اصلی‌ترین ابزارهای جنگ نرم شد. کشورهای مختلف با راه‌اندازی ایستگاه‌های رادیویی به زبان‌های گوناگون، در تلاش بودند تا بر روی مخاطبان در دیگر نقاط جهان تأثیر بگذارند و ایدئولوژی‌های خود را ترویج کنند. این رسانه صوتی، که می‌توانست به سادگی در زندگی روزمره مردم وارد شود، به ابزاری حیاتی برای سیاست‌های خارجی و ایدئولوژیک بدل شد.
در ایران نیز، رادیو نقش کلیدی در این رقابت‌ها ایفا کرد و به طور کل امواج رادیویی همچنان به‌عنوان یک ابزار تاثیرگذار در دیپلماسی رسانه‌ای و ترویج دیدگاه‌های مختلف ادامه یافت.
رادیو در ایران
در ایران، رادیو تهران از سال ۱۳۱۹ فعالیت رسمی خود را آغاز کرد. پس از انقلاب، شبکه‌های رادیویی در سراسر کشور گسترش یافتند و به ابزاری مهم در تبلیغ، آموزش، آگاهی‌بخشی و حتی مدیریت بحران تبدیل شدند. رادیو در دوران جنگ ایران و عراق، نقش بی‌بدیلی در حفظ روحیه عمومی ایفا کرد. همچنین، رادیو هنوز در مناطقی که اینترنت در دسترس نیست یا سواد بصری پایین است، کارکرد رسانه‌ای خود را حفظ کرده است.
امروز؛ صدای مانا در عصر تصویر
با وجود گسترش شبکه‌های تصویری و دیجیتال، رادیو در سراسر جهان همچنان زنده است. یونسکو در سال ۲۰۱۱ روز ۱۳ فوریه را به عنوان «روز جهانی رادیو» اعلام کرد تا اهمیت این رسانه کهن اما تطبیق‌پذیر را یادآور شود.
امروزه، رادیو به اشکال مدرن‌تری همچون پادکست و رادیوهای اینترنتی بازآفرینی شده است؛ همچنان صمیمی، بدون تصویر، اما پر از معنا.
رادیو؛ رسانه‌ای که همچنان می‌شنویم، چون نیاز داریم شنیده شویم.
